Barwy przeszłości i teraźniejszości. Kolonialne malowidła ścienne z Chajul w Gwatemali

Od czerwca do października 2024 roku Muzeum im Jacka Malczewskiego w Radomiu serdecznie zaprasza na najnowszą wystawę czasową prezentującą unikatowe malowidła Majów Ixil z Chajul, badanych w ostatnich latach przez polską misję badawczą!

Malowidła ścienne z Chajul są wyjątkową częścią dziedzictwa kulturowego i historycznego Majów Ixil, zamieszkujących górzyste tereny Gwatemali. Przez dziesięciolecia pozostawały ukryte pod warstwami białej farby pokrywającej ściany kilku domostw w miasteczku Chajul aż do chwili kiedy podczas prac remontowych w domu swojego ojca Lucas Asicona, miejscowy historyk, odsłonił pierwsze ich fragmenty. Z czasem okazało się, że podobne dekoracje zdobiły ściany innych domów w miasteczku.

W ciągu ostatnich kilku lat zespół uczonych z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie zdecydował się przeprowadzić konserwację oraz gruntowne badania nad malowidłami. Fotografie zaprezentowane na wystawie są dokumentacją prac konserwatorskich zrealizowanych w domach z freskami oraz życia dzisiejszych Majów Ixil.

Rejon Ixil zamieszkuje głównie rdzenna ludność należąca do jednej z ponad dwudziestu grup Majów. Zlokalizowany jest w górzystej części Departamentu El Quiche, a jednym z trzech najważniejszych ośrodków, obok Santa Maria Nebaj i San Juan Cotzal, jest miasto San Gaspar Chajul. Osadnictwo w tym miejscu trwa nieprzerwanie od czasów prekolumbijskich, jednak to przesiedlenia ludności dokonane po konkwiście nadały mu dzisiejszy kształt.

Charakterystyczne domy z suszonych na słońcu cegieł adobe, usytuowane na zboczach gór Cuchumatanes, otaczające górujący nad miastem biały kościół, tworzą niezwykle malowniczy pejzaż. Pierwszą styczność z malowidłami z Chajul mieliśmy w 2011 roku, kiedy zaprzyjaźniony miejscowy archeolog Juan Luis Velasquez dowiedział się o freskach od Lucasa Asicony, który przez kilka lat próbował zainteresować odkryciem w swoim rodzinnym domu władze Gwatemali.

Dopiero wizyta archeologów z Krakowa zaowocowała pracami konserwatorskimi, których pierwszy etap udało się zrealizować w 2015 roku. Z biegiem czasu w Chajul odkryto czy raczej ujawniono kolejne domy z malowidłami – pierwotnie było ich 10 lub 11. Zespołowi badawczemu z Krakowa udało się dotrzeć do siedmiu (spośród których trzy zostały zakonserwowane) oraz pozyskać dokumentację rysunkową i fotografie malowideł z ósmego domu, zburzonego kilkanaście lat temu. O trzech kolejnych zachowały się jedynie przekazy ustne.

Freski z Chajul są absolutnie wyjątkowym przykładem współistnienia elementów pochodzących z tak różnych kultur, których zetknięcie się nie miało w sobie nic pokojowego. Dla dzisiejszych Ixilów tożsamość kulturowa jest niezwykle ważna. Po latach niewoli i tragicznych, szczególnie dla Majów, czasach wojny domowej w Gwatemali (w latach 1960-1996) społeczność rdzennych mieszkańców odradza się i chce zająć należne sobie miejsce w społeczeństwie. Do tego niezbędna jest świadomość własnego pochodzenia oraz historii. Dlatego tak ważne jest aby malowidła z Chajul przetrwały jak najdłużej w jak najlepszym stanie dając namacalne świadectwo tego kim w przeszłości byli Ixile i co składa się na obecny charakter kulturowy tej grupy.

Fotografie: Robert Słaboński

Kuratorzy wystawy: Paweł Cyganiewicz, Dorota Pogodzińska, Ilona Pulnar-Duszyk

Prezentowane na wystawie zabytki pochodzą ze zbiorów: Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Narodowego w Szczecinie, Muzeum Wsi Radomskiej