W historii tradycyjnie wyróżnia się pięć epok: prehistorię, starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. Jednak w zależności od dziedziny nauki, podział ten może się różnić. Na tej stronie znajdziesz podziały epok według trzech najważniejszych nauk zajmujących się dziejami ludzkości: historii, historii sztuki i archeologii.
Jeśli trafiłeś na tę stronę, poszukując odpowiedzi na pytanie: „Wymień epoki historyczne i ich granice czasowe”, najważniejsze informacje znajdziesz poniżej. Zebraliśmy dla Ciebie nazwy epok historycznych wraz z ich datami początkowymi i końcowymi, krótką charakterystyką oraz najczęściej wymienianymi przełomowymi wydarzeniami, które je definiują.
Podział na epoki historyczne – jakie są epoki w historii?
Oto przegląd epok historycznych z ich granicami czasowymi, krótką charakterystyką oraz najważniejszymi wydarzeniami, które je definiują:
- Prehistoria (od ok. 3,3 mln lat temu do 4000/3500 lat p.n.e.) – najdłuższy okres w dziejach ludzkości, obejmujący pierwsze wynalazki, takie jak ogień, koło, wóz, ceramika, udomowienie zwierząt i roślin; rozpoczyna się od użycia pierwszych narzędzi, a kończy wraz z wynalezieniem pisma.
- Starożytność (od ok. 3 500 lat p.n.e. do 476 r. n.e.) – okres rozwoju starożytnych cywilizacji, obejmujący powstanie pierwszych miast, państw, oraz rozwój pisma, nauki i sztuki; trwa od wynalezienia pisma do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
- Średniowiecze (od 476 r do 1492 r.) – epoka dominacji chrześcijaństwa, feudalizmu i rozkwitu kultury rycerskiej w Europie; rozpoczyna się upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego, a za symboliczny koniec średniowiecza uznaje się najczęściej datę odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.
- Nowożytność (od 1492 r. do 1789 r.) – okres wielkich odkryć geograficznych, renesansu, reformacji i rewolucji naukowej; trwa od odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba do wybuchu rewolucji francuskiej.
- Epoka XIX wieku (od 1789 r. do 1914 r.) – czas rewolucji przemysłowych, rozwoju demokracji, i rosnącego znaczenia idei narodowych; zaczyna się rewolucją francuską, a kończy wybuchem I wojny światowej.
- Współczesność (od 1914 r. do dziś) – epoka dynamicznych zmian społeczno-politycznych, rozwoju demokracji i globalizacji, ale także dwóch wojen światowych i totalitaryzmów; jest to okres, w którym obecnie żyjemy.
Każda nauka dzieli umownie przeszłość na różne epoki i okresy zgodnie ze swoimi potrzebami, a te z kolei mogą być dzielone na jeszcze mniejsze jednostki. Podział na epoki jest umowny, co oznacza, że jest wynikiem pewnych ustaleń, a nie precyzyjnym, obiektywnym faktem. Teoretycznie, każdą parę epok rozdziela tzw. cezura, czyli przełomowe wydarzenie, które uznaje się za moment znaczącej zmiany w historii świata. Jednak nie wszyscy przyjmują te same daty za graniczne. Na przykład, jako koniec średniowiecza niektórzy wskazują początek reformacji (1517 r.), podczas gdy inni wybierają upadek Cesarstwa Wschodniorzymskiego (1453 r.).
Archeologia, podobnie jak historia sztuki, wprowadza nieco inny podział dziejowy. Naukowcy w tych dziedzinach często opierają periodyzację nie tylko na konkretnych wydarzeniach, ale także na procesach i długofalowych zmianach, które z tych wydarzeń wynikają. Warto również zauważyć, że daty graniczne niektórych epok mogą się różnić w zależności od obszaru geograficznego, co dodatkowo pokazuje, że podziały te mają charakter umowny i kontekstualny.
Pamiętaj:
- podział na epoki jest narzędziem służącym do porządkowania i analizowania historii,
- nie należy traktować go jako sztywnego schematu,
- różne dyscypliny naukowe przyjmują różne podziały, uwzględniając specyfikę swoich badań i perspektywę.
Periodyzacja dziejów według historii sztuki
- Prehistoria
- Starożytność
- Średniowiecze
- Sztuka romańska (od ok. X w. n.e. do XII w.)
- Sztuka gotycka (od XIII do XV w.)
- Nowożytność
- Renesans i manieryzm (od końca XVI do połowy XVII w.)
- Barok i rokoko (od końca XVI do poł. XVIII w.)
- XIX i XXI w.
- Klasycyzm (ok. 1760 – 1830)
- Romantyzm i pozytywizm (od końca XVIIII w. do lat 40. XIX w.) – przy czym w Polsce impresjonizm przyjęto raczej oschle
- Młoda Polska (1890 – 1918) – czyli polska odmiana modernizmu
- Dwudziestolecie międzywojenne – a tu już modernizm pełną parą
- Po 1945 – sztuka współczesna, przy czym w czasach PRL obowiązującym nurtem był socrealizm, co zakończyło się w 1989 r.
Podział prehistorii I EPOKI W ARCHEOLOGII*
Jeśli naprawdę interesujesz się przeszłością i pragniesz poszerzyć swoją wiedzę, a pytania w stylu: gdzie odkryto najstarsze szczątki człowieka w Polsce, jak zbudowano piramidy, które 10 budynków było najwyższych w starożytności, czy jak powstała Polska, nie dają Ci zasnąć, to jesteś we właściwym miejscu. Tu znajdziesz odpowiedzi na te i wiele innych fascynujących zagadnień historycznych.
*po ukośniku podano przedziały czasowe epok archeologicznych dla ziem dzisiejszej Polski
- Epoka kamienia (ok. 3,3 mln lat – 3400/2000 p.n.e.)
- Paleolit (ok. 3,3 mln lat – 11000 p.n.e.) / (ok. 500000 – 8000 p.n.e.)
- Mezolit (ok. 10000 – 5000 p.n.e.) / (ok. 8000 – 4800 p.n.e.)
- Neolit (ok. 9000 – 3400 p.n.e.) / (ok. 5200 – 2300 p.n.e.)
- Epoka brązu (ok. 3400 – 1200 p.n.e.) / (ok. 2300 – 700 p.n.e.)
- Epoka żelaza (ok. 1200/700 p.n.e. do starożytności/średniowiecza)
- Starożytność
- Średniowiecze
- Nowożytność
- Współczesność
Archeologów najbardziej fascynuje prehistoria, obejmująca paleolit, mezolit, neolit, epokę brązu i epokę żelaza – to najdłuższy okres w historii ludzkości. Jednak wśród archeologów nie brakuje także pasjonatów starożytności, średniowiecza, nowożytności czy współczesności, ponieważ archeologia umożliwia odkrycia, które innym naukom mogą wydawać się wręcz niewyobrażalne.
PALEOLIT
Początki starszej epoki kamienia, czyli paleolitu, sięgają 3,3 miliona lat temu, kiedy wczesne istoty ludzkie w Afryce zaczęły wytwarzać pierwsze narzędzia kamienne. Epoka ta kończy się wraz z tzw. rewolucją neolityczną. Na niektórych obszarach świata przed młodszą epoką kamienia występuje jeszcze mezolit. Paleolit cechował się dużą zależnością człowieka od środowiska przyrodniczego, wolnym tempem przemian w gospodarce, technologii i kulturze, zwłaszcza we wczesnych stadiach rozwoju, oraz podobieństwem sposobów życia na odległych obszarach. Chociaż niektórzy mogą sugerować, że w tamtym okresie działo się niewiele, jest to błędne przekonanie! W rzeczywistości paleolit był czasem znaczących zmian i innowacji, które położyły podwaliny pod przyszły rozwój ludzkości.
Najważniejsze wydarzenia paleolitu:
- ewolucja człowieka,
- wynalezienie narzędzi z kamienia,
- rozwinięcie umiejętności myślistwa,
- rozpoczęcie malowania i rysowania na ścianach jaskiń.
Polski zespół odkrył nieznane stanowiska i malowidła w Serengeti
Obozowiska łowców z epoki kamienia zagrożone na poligonie w Toruniu
MEZOLIT
Mezolit, czyli środkowa epoka kamienia, to okres trwający od około 11 000 do 7 000 p.n.e. na Bliskim Wschodzie i od około 8 000 do 4 800 p.n.e. na terenach Niżu Środkowoeuropejskiego (w tym Polski). Stanowi on stopniowe przejście od paleolitu do neolitu i jest związany z postępującymi przemianami klimatycznymi, które nastąpiły po zakończeniu zlodowaceń.
Najważniejsze wydarzenia mezolitu:
- rozwinięcie technologii produkcji kamiennych narzędzi,
- zmiany w diecie i stylu życia,
- rozwinięcie zdolności w żeglugi i rybołówstwie.
Jak długo łowcy-zbieracze znad wschodniego Bałtyku opierali się rolnictwu?
Umiejętność wytwarzania naczyń ceramicznych trafiła do Europy również przez Syberię i rejon Morza Kaspijskiego
NEOLIT
Na epokę neolitu przypada kluczowy etap formowania się struktur etnicznych, które miały zasadnicze znaczenie dla dalszego rozwoju Europy. Centralnym procesem tego okresu była tzw. rewolucja neolityczna, która doprowadziła do wykształcenia technik uprawy roślin i hodowli zwierząt, co z kolei umożliwiło przejście od koczowniczego do osiadłego trybu życia. Istotne znaczenie miał również proces indoeuropeizacji, który objął także ziemie dzisiejszej Polski. Ludy posługujące się językiem praindoeuropejskim pojawiły się prawdopodobnie już w IV tysiącleciu p.n.e., a ich jedność językowa zaczęła się rozpadać pod koniec tego tysiąclecia, dając początek różnym językom indoeuropejskim.
Najważniejsze wydarzenia neolitu:
- rozwinięcie rolnictwa i hodowli,
- budowa stałych osiedli i osad rolniczych,
- wytworzenie ceramiki i narzędzi z miedzi.
Osada sprzed 5500 lat i młodsze cmentarzysko odkryte w Skołoszowie
Najstarszy długi dom odkryty na Wyżynie Sandomierskiej! Ma około 7 tys. lat
EPOKA BRĄZU
Nazwa epoki brązu pochodzi od powszechnie używanych wówczas narzędzi wykonanych z nowo wprowadzonego surowca – brązu, czyli stopu miedzi z cyną. Ramy czasowe tej epoki są zróżnicowane w zależności od regionu. Najwcześniej epoka brązu rozpoczęła się w Egipcie i na Bliskim Wschodzie około 3400 p.n.e., w Europie Południowej około 2800 p.n.e., a na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i zachodniej Polski około 2200 p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000–700 p.n.e. w zależności od regionu.
Najważniejsze wydarzenia epoki brązu:
- wykorzystanie brązu w produkcji narzędzi i broni,
- rozwinięcie handlu dalekosiężnego,
- rozwój zaawansowanych technologii i umiejętności metalurgicznych.
Zuchy na tropie niezwykłego odkrycia sprzed 2500 lat pod Zieloną Górą
Przebadano groty strzał z bitwy nad Tollense. Najeźdźcy przyszli z Bawarii?
EPOKA ŻELAZA
Epoka żelaza to okres, w którym żelazo stało się głównym surowcem do wytwarzania narzędzi. Ramy czasowe tej epoki są różne, zależne od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego) pochodzą z XV i XIV wieku p.n.e. z terenów państwa Hetytów w Azji Mniejszej. Stamtąd żelazo dotarło przez Palestynę do Egiptu, a następnie do Mezopotamii i Iranu. W XII wieku p.n.e. dotarło na Kaukaz, do Grecji, a w XI-X wieku p.n.e. do Italii. Do dalszych części Europy żelazo rozprzestrzeniło się przez Półwysep Bałkański oraz Kaukaz. W sensie historycznym epoka żelaza trwa do dziś, choć w sensie archeologicznym zakończyła się w XII wieku p.n.e.
Najważniejsze wydarzenia epoki żelaza:
- wykorzystanie żelaza w produkcji narzędzi i broni,
- rozwój handlu i pieniądza,
- wzrost znaczenia kwestii militarnych powodujący rozkwit różnych imperiów i państw.
Zuchy na tropie niezwykłego odkrycia sprzed 2500 lat pod Zieloną Górą
Rzymskie naczynie sprzed 2 tys. lat odkryte w Kazimierzy Wielkiej!
STAROŻYTNOŚĆ
To pierwsza epoka stricte historyczna, od której zazwyczaj rozpoczyna się naukę historii w szkołach. Obejmuje dzieje od powstania pierwszych cywilizacji Bliskiego Wschodu, Europy i Afryki Północnej do około V wieku n.e. W odniesieniu do Grecji i Rzymu nazywana jest zamiennie antykiem. W kontekście podziału archeologicznego pokrywa się z epoką brązu i epoką żelaza.
Najważniejsze wydarzenia starożytności:
- rozwinięte starożytne cywilizacje, takie jak starożytny Egipt, starożytna Grecja i starożytny Rzym,
- rozwój zaawansowanych systemów pisania i literatury,
- budowa imponujących budowli i zabytków, takich jak piramidy egipskie, Partenon czy Koloseum.
Plakietka Jowisza odkryta przez polsko-gruziński zespół badawczy w Apsaros
Pałac Minotaura – fragment książki „Archeologia. Krótka historia”
ŚREDNIOWIECZE
Epoka w historii Europy trwająca od V do XV wieku, która rozpoczęła się wraz z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego i trwała do epoki renesansu i wielkich odkryć geograficznych. W sensie archeologicznym koniec średniowiecza wyznacza zmierzch epoki żelaza. Najczęściej za koniec średniowiecza przyjmuje się 1492, czyli rok, w którym Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę. Choć jeszcze do niedawna średniowiecze było powszechnie uznawane za czas ciemnoty i przesądów, współcześnie odchodzi się od takiego rozumienia tej epoki, doceniając jej złożoność i wkład w rozwój kultury i nauki.
Najważniejsze wydarzenia średniowiecza:
- powstanie państwa pierwszych Piastów,
- rozkwit chrześcijaństwa i wpływ Kościoła na życie społeczne i kulturalne,
- rozwinięcie systemów feudalnych i hierarchii społecznych,
- budowa zamków i katedr gotyckich.
Pochówek „antywampiryczny” dziecka odkryty na Górze Chełmskiej
Głowica miecza, monety i chaty. Średniowieczne odkrycia w Staromieściu
NOWOŻYTNOŚĆ
Epoka w historii Europy trwająca od początku XV wieku do końca XVIII wieku. Realnymi wyznacznikami przejścia od średniowiecza do nowożytności są przemiany kulturowe, polityczne, państwowe, ideologiczne oraz, w ograniczonym stopniu, techniczne. Za umowne zakończenie nowożytności najczęściej uznaje się wybuch rewolucji francuskiej w 1789 roku, a rzadziej kongres wiedeński w 1815 roku.
Najważniejsze wydarzenia nowożytności:
- wzrost eksploracji geograficznej i odkrycie nowych kontynentów,
- rewolucje naukowe i rozwój nauki oraz technologii,
- powstanie nowoczesnych państw narodowych i systemów politycznych.
Skarb monet z XVII w. spod Pomiechówka wywołał gorącą dyskusję!
Pochowano ją w XVII w. z sierpem przy szyi! Oto twarz kobiety z cmentarzyska w Pniu
XIX WIEK
Epoka XIX wieku to okres trwający od 1789 r. do 1914 r., charakteryzujący się rewolucjami, zmianami społecznymi i gospodarczymi oraz znaczącymi wydarzeniami historycznymi. Był to czas rewolucji przemysłowych, intensywnego rozwoju kolonializmu, powstań narodowych oraz rewolucji społecznych i politycznych. W XIX wieku nastąpiły przełomowe zmiany w technologii, nauce i kulturze, które miały trwały wpływ na kształtowanie współczesnego świata i ukształtowały wiele z podstaw dzisiejszej cywilizacji.
Najważniejsze wydarzenia XIX wieku:
- rewolucje przemysłowe i rozwój przemysłu.
- kolonializm i imperializm.
- rewolucje społeczne i polityczne, takie jak Wiosna Ludów i powstania narodowe.
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Epoka w historii Europy trwająca od końca XIX wieku do dnia dzisiejszego.
Najważniejsze wydarzenia współczesności
- zakończenie I wojny światowej w 1918 roku,
- zakończenie II wojny światowej w 1945 roku,
- upadek muru berlińskiego w 1989,
NOWY ŚWIAT
Każdy region świata posiada własną, lokalnie dopasowaną chronologię dziejów, co dotyczy również obu Ameryk. Naukowcy badający historię kultur prekolumbijskich Mezoameryki ustalili na przykład podział na pięć okresów. Ponieważ badania Polaków w Amerykach stanowią stosunkowo niewielki procent polskiej archeologii (choć mają znaczący wpływ w skali światowej), wszystkie artykuły na ten temat zostały zebrane w jednej kategorii.
Zagadka załamania cywilizacji Wyspy Wielkanocnej rozwiązana?
