Okres karmienia piersią zależy od wielu czynników, zarówno indywidualnych, jak i kulturowych lub środowiskowych. Wyniki badań izotopowych pozwalają określić, w jakim wieku wprowadzano stałe posiłki do diety dzieci na starożytnym Bliskim Wschodzie.
W grupach ludzkich, które nie mają dostępu do łatwo przyswajalnego pokarmu zastępczego (zwłaszcza dotyczy to łowców-zbieraczy) jest zwykle dłuższy, a u rolników, którzy karmią dzieci papkami ze zboża albo jogurtem, może być skrócony. Ma to konsekwencje demograficzne: matka krócej karmiąca swoje dzieci piersią może ich urodzić więcej, a zatem średni okres karmienia piersią wpływa na przyrost naturalny.
Nieliczne źródła historyczne
W dawnych ludzkich populacjach karmienie piersią było niekiedy przedstawiane, zwłaszcza w kontekście bogini-matki, ale rzadko dysponujemy źródłami pozwalającymi oszacować średni czas jego trwania. W dodatku źródła te na ogół przedstawiają raczej tradycyjne zalecenia niż rzeczywistą praktykę – jak Biblia, w której okres karmienia piersią został określony jako trzy lata, albo Talmud Babiloński, gdzie są to tylko dwa lata. Również słynny irański lekarz Awicenna zalecał, żeby pierwszy pokarm stały wprowadzać wtedy, kiedy wyrzynają się pierwsze zęby, a karmienie piersią zupełnie kończyć wtedy, gdy dziecko zaczyna trzeci rok życia.
Pewne światło na praktykę karmienia piersią w starożytnej Mezopotamii rzucają kontrakty z pierwszej połowy II tysiąclecia p.n.e., które rodzice zawierali z mamkami — zwykle czas trwania kontraktu to trzy lata, sporadycznie krócej. Zatrudnianie mamek było jednak prawdopodobnie praktykowane głównie przez ludzi bardziej zamożnych, więc również i w tym wypadku nie ma pewności, jak długo trwał przeciętny okres karmienia piersią.
Metody izotopowe
Na szczęście z pomocą mogą przyjść badania biochemiczne kości ludzkich znalezionych na stanowiskach archeologicznych, a zwłaszcza trwałych izotopów azotu i tlenu. Ponieważ cięższe izotopy tych pierwiastków są w nieco wyższym stopniu zatrzymywane w organizmie niż izotopy lżejsze (jest to proces nazywany frakcjonowaniem), proporcja tych cięższych izotopów jest wyższa w mleku matki niż w pokarmie matki.
Oznacza to, że jeśli dziecko jest karmione wyłącznie piersią, koncentracja cięższego izotopu azotu (o liczbie masowej 15) jest wyraźnie wyższa w tkankach dziecka niż w tkankach matki, a później po przejściu dziecka na pokarm stały stopniowo spada do tego samego poziomu. Jeśli zatem dysponujemy szczątkami kostnymi dzieci, które zmarły w różnym wieku (o co nie jest trudno biorąc pod uwagę bardzo wysoką umieralność dzieci w dawnych społecznościach), możemy określić średni wiek, w którym proporcja cięższego izotopu azotu zaczyna spadać (wprowadzenie pokarmu stałego) i osiąga poziom średni dla danej populacji (zakończenie karmienia piersią).
Wysoki przyrost naturalny rolników
Takie badania zostały przeprowadzone dla trzech regionów Bliskiego Wschodu w epoce brązu (III i II tysiąclecie p.n.e.): dorzecza Chaburu i środkowej doliny Eufratu w północnej Mezopotamii oraz wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego
Okazało się, że we wszystkich tych miejscach pierwszy pokarm stały był wprowadzany bardzo wcześnie: w Mezopotamii średnio w piątym miesiącu, w Lewancie średnio w ósmym miesiącu. Z kolei czas, kiedy dzieci przestawały być karmione piersią, zgadza się mniej więcej ze źródłami pisanymi: niemal trzy lata w Lewancie i w środkowej dolinie Eufratu, trochę mniej niż dwa i pół roku w dorzeczu Chaburu.
Zwłaszcza czas wprowadzania stałego pokarmu do diety jest wcześniejszy niż średnia ogólnoświatowa (nieco powyżej roku), co oznacza, że rolnicze populacje Bliskiego Wschodu, dysponujące łatwo dostępnym pokarmem zastępczym, mogły sobie pozwolić na skrócenie okresu karmienia piersią. To z kolei mogło skutkować wyższym przyrostem naturalnym, pożądanym w społecznościach, których gospodarka zależała od stałego dopływu siły roboczej.
Wyniki badań czasu karmienia piersią na starożytnym Bliskim Wschodzie zostały opublikowane w zeszłym roku w czasopiśmie American Journal of Physical Anthropology1)STANTIS C., SCHUTKOWSKI H., SOŁTYSIAK A. 2020. Reconstructing breastfeeding and weaning practices in the Bronze Age Near East using stable nitrogen … Więcej.
Źródło: Oryginalny wpis pojawił się w serwisie Archeowieści dnia 20.12.2021
Autor: Arkadiusz Sołtysiak
Przypisy
| 1 | STANTIS C., SCHUTKOWSKI H., SOŁTYSIAK A. 2020. Reconstructing breastfeeding and weaning practices in the Bronze Age Near East using stable nitrogen isotopes, „American Journal of Physical Anthropology”, 172 (1), s. 58–69, https://doi.org/https://doi.org/10.1002/ajpa.23980. |
|---|
Archeowieści to partnerski serwis informacyjny prezentujący najnowsze odkrycia, badania i hipotezy dotyczące dziejów ludzkości i życia na Ziemi. Reaktywowany w 2021 roku przez Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
